Zijn ETF’s slecht voor Bitcoin? Wat is er anders dan goud op papier?

Toen Satoshi Nakamoto in 2009 Bitcoin lanceerde, bracht dat iets revolutionairs teweeg: een volledig transparant financieel systeem. Elke transactie, elke munt en elk blok is publiek zichtbaar. Geen enkele andere activaklasse is zo open. Vergelijk dat maar eens met goud, waarvan de totale voorraad moeilijk te controleren is.

Maar nu, ruim 15 jaar later, klinken er zorgen. Is er sprake van een ‘papieren versie’ van bitcoin? Een synthetische afspiegeling van het origineel, die het vertrouwen en de transparantie juist onder druk zet?

De dreiging van paper gold

Om te begrijpen waar de zorgen vandaan komen, moeten we eerst kijken naar het fenomeen ‘paper gold’. Dit begon in de jaren 60 met financiële producten die beleggers blootstelling aan goud boden, zonder dat ze het edelmetaal fysiek in handen hadden. Denk aan ETF’s, futures en aandelen in goudmijnbedrijven.

Die producten zijn handig en makkelijk verhandelbaar, maar ze zorgen ook voor risico’s. Want hoeveel écht goud zit erachter? Inmiddels verloopt het grootste deel van de goudhandel buiten beurzen om, in markten waar nauwelijks toezicht op is.

Bitcoin gaat dezelfde kant op

Bitcoin wordt ook wel het ‘digitale goud’ genoemd, en begint nu dezelfde kant op te bewegen. Er zijn steeds meer financiële producten die bitcoin beloven: van ETF’s en opties tot bewaarconstructies via derde partijen. Dat maakt bitcoin toegankelijk voor een breder publiek, maar het vergroot ook de afstand tussen de belegger en de daadwerkelijke munt.

James Butterfill schrijft dat de term ‘paper bitcoin’ dook in september 2024 op, toen er geruchten rondgingen dat Coinbase, de bewaarder van onder andere het iShares Bitcoin Trust van BlackRock, geen echte bitcoins vasthield maar IOU’s, beloftes tot betaling. De CEO van Coinbase ontkende dit direct en ook bitcoinveteraan Adam Back noemde de geruchten onzin. Toch was de onrust groot.

Waarom blijft de bitcoinprijs zo stil?

Een terugkerende gedachte in online discussies is dat als er zoveel bedrijven en fondsen bitcoin kopen, waarom stijgt de koers dan niet harder? Sommigen denken dat dit komt doordat er vooral papieren constructies bijkomen, en geen echte vraag naar fysieke bitcoin.

Maar die redenering klopt niet helemaal. De koers van bitcoin hangt af van veel meer factoren. Denk aan de handel in derivaten, het gedrag van miners, de bredere economie en hoe lang mensen hun bitcoin vasthouden. En niet elke ETF koopt direct bitcoins bij. Sommige fondsen dekken zich in met futures of maken gebruik van interne systemen. Dat dempt de impact op de koers.

Hoe weet je of er écht bitcoin achter zit?

Na het FTX-debacle in 2022 riepen veel partijen om meer transparantie. Zo ontstond ‘proof of reserves’: een manier voor bedrijven om aan te tonen dat ze écht de assets bezitten die ze beloven. Klinkt goed, maar het systeem is verre van waterdicht. Reserves kunnen tijdelijk worden opgehoogd voor een audit, en er zijn geen duidelijke regels voor hoe die bewijzen eruit moeten zien.

Bij sommige crypto exchanges kun je zelfs als gebruiker niet controleren of je geld nog op de juiste plek staat. Ook vertraagde opnames kunnen een rode vlag zijn. En dan zijn er nog beursgenoteerde bedrijven die bitcoin aanhouden, maar waarvan je de holdings niet kunt verifiëren.

Aan de andere kant zijn gereguleerde fondsen verplicht om aan bepaalde rapportage-eisen te voldoen. Dus helemaal in het wilde westen zitten we ook weer niet. Zeker niet in Nederland, waar elk cryptobedrijf moet voldoen aan de strenge eisen van de Nederlandsche Bank.

Perceptie is realiteit

Toen de geruchten over Coinbase losbarstten, kwam Adam Back snel met een weerwoord dat er geen bewijs is voor IOU’s. Bloomberg-analist Eric Balchunas voegde daaraan toe dat er in 20 jaar tijd geen enkel geval is geweest waarbij de onderliggende asset niet bij de bewaarder lag.

Toch zit het probleem niet alleen in de feiten, maar ook in de beleving. Zolang beleggers twijfelen of hun bitcoin écht bestaat, staat het vertrouwen op het spel.

Bitcoin heeft iets unieks, namelijk radicale transparantie. Maar als we financiële trucs toestaan zonder controle, raken we dat voordeel kwijt. De oplossing? Meer verantwoording, betere standaarden én gebruikmaken van de technologie zelf. Alleen zo houden we bitcoin zoals het bedoeld was: controleerbaar, onafhankelijk en open voor iedereen.